Wody Polskie Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie otrzymał nagrodę międzynarodowej konferencji Fish Passage 2022. Nagroda została przyznana za projekty udrożnieniowe na dwóch rzekach w południowej Polsce - Białej Tarnowskiej i Wisłoce.

Międzynarodowa Konferencja Fish Passage to wydarzenie poświęcone działaniom związanym z przywróceniem ciągłości rzek i przepławkom dla ryb. RZGW w Krakowie otrzymał nagrodę za działania w dwóch projektach:

• Likwidacja barier migracyjnych dla organizmów wodnych na rzece Wisłoce i jej dopływach – Ropie oraz Jasiołce;
• Przywrócenie ciągłości ekologicznej i realizacja działań poprawiających funkcjonowanie korytarza swobodnej migracji rzeki Biała Tarnowska.

Nagroda została przyznana na konferencji Fish Passage 2022, która odbyła się w czerwcu w Richland w USA. Konferencja gromadzi wielu ekspertów, menedżerów oraz firmy z całego świata, a jej celem jest wymiana doświadczeń związanych z tematyką wędrówek ryb, skutecznymi rozwiązaniami problemów w ich wędrówkach oraz kierunkami przyszłych badań. Celem tego wydarzenia jest również  wprowadzenie postępu w badaniach związanych z tematyką migracji, a także współpracy różnych podmiotów w zakresie dobrych praktyk przy działaniach udrożnieniowych.

Ryby, by mogły się rozwijać i żyć, potrzebują dostępu do kamienistego lub żwirowego podłoża. Muszą mieć możliwość swobodnej wędrówki wzdłuż całej długości rzeki. W poszczególnych sezonach roku i okresach życia przemieszczają się one wzdłuż rzeki w poszukiwaniu pokarmu, odpowiednich kryjówek oraz miejsc tarłowych. Przegradzanie rzek sztuczną zaporą zakłóca ich normalne procesy życiowe lub nawet całkowicie je uniemożliwia. Głównym sposobem radzenia sobie z tym problemem jest budowa przepławek, czyli obiektów umożliwiających rybom i innym organizmom wodnym wędrówkę w górę i w dół rzeki przez przeszkody takie, jak stopnie wodne i jazy.
Buduje się je po to, aby ponownie połączyć ekosystemy wodne.

Prace i ich efekty na rzekach Białej Tarnowskiej i Wisłoce

Zapory na rzekach Białej Tarnowskiej i Wisłoce od dziesięcioleci blokowały lub utrudniały migrację ryb. W rezultacie gatunki takie jak łosoś, troć wędrowna i jesiotr zniknęły z listy ichtiofauny występującej w naszych rzekach, podczas gdy inne zostały umieszczone w kategorii najwyższego ryzyka. Przywrócenie możliwości swobodnego przemieszczania się ryb i innych organizmów wodnych w górę i w dół rzek jest jednym z celów Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie, który odpowiada za gospodarkę wodną w dorzeczu Górnej Wisły.

Nasze Projekty odtwarzają dostęp tarlisk i stwarzają warunki do rozrodu – jest to najbardziej efektywna metoda poprawy stanu ekologicznego.

Projekty te są także pierwszą próbą w regionie opracowania różnego typu przejść dla migrujących ryb, w których szczególny nacisk położono na rozwiązania z wykorzystaniem materiałów naturalnych, co znacznie różni się od dotychczasowych standardowych technicznych przepławek dla ryb wykonanych z betonu i stali. Proces projektowania i wykonawstwa w obu projektach był skutkiem wspólnej pracy inżynierów i biologów.

W przypadku Białej Tarnowskiej likwidacja 15 barier dla ryb, poprzez ich przebudowę pod kątem wymagań migracyjnych ryb spowodowała udrożnienie korytarza rzecznego o długości 80 km, w tym rzeki Białej Tarnowskiej na długości 43,1 km i dopływów 36,9 km, czego efektem jest drożność koryta Białej Tarnowskiej na łącznej długości 101,8 km, tj. od źródeł do ujścia.

W przypadku Wisłoki i jej dopływów likwidacja 7 barier migracyjnych spowodowała udrożnienie korytarza rzecznego o długości 254 km, tj. na odcinkach rzek o długości: Wisłoki -124 km, Jasiołki -76 km oraz Ropy – 54 km.

Monitoring i skuteczność projektu

Głównym celem wszystkich zastosowanych metod badawczych było określenie, czy przez przepławki zrealizowane w ramach obydwu projektów następuje migracja ryb. W ramach monitoringu skuteczności wybudowanych przejść przy użyciu różnorodnych technik badawczych pozyskano informacje dotyczące zarówno samych przypadków przekraczania przepławek przez ryby, jak i składu gatunkowego oraz liczebności migrujących osobników. Analiza zgromadzonych danych pozwoliła stwierdzić, że przez przepławki wybudowane w ramach projektów następuje migracja ryb o różnych zdolnościach pływackich i różnych rozmiarach. Przeprowadzone badania dały jednak odpowiedź na pytanie czy przepławki działają tj. czy wędrują przez nie ryby.

Na obydwu rzekach system potwierdził migrację ryb różnych gatunków i różnych wielkości przez przepławkę, rejestrując te przejścia w zapisie skanera i video.

Celem zebrania informacji na temat zachowań migracyjnych oraz intensywności migracji, obserwacja w cyklu ciągłym będzie kontynuowana w kolejnych latach, co umożliwi porównanie zmian populacji wędrujących ryb.

Wszystkie podejmowane działania na rzekach były zgodne z rozwiązaniami „bliskimi naturze” naśladującymi warunki, jakie panują w naturalnej rzece. Tym samym,  zapewniają one pełną ekologiczną ciągłość rzeki, czyli  nieprzerwany przepływ wody, stałą możliwość transportu osadów dennych oraz gwarantują dwukierunkową, w górę i w dół rzeki, wędrówkę organizmów wodnych.

Obecnie Wody Polskie w Krakowie realizują trzeci projekt, którego celem jest  poprawa stanu ekologicznego wód płynących rzeki Wisły i dolnych odcinków rzek Soły i Skawy. Zostanie przywrócona spójność sieci obszarów Natura 2000 oraz odtworzone historyczne korytarze ekologiczne łączące Wisłę z rzekami Sołą i Skawą. W efekcie nastąpi ochrona i stabilne perspektywy zachowania siedlisk przyrodniczych i gatunków wchodzących w skład ekosystemu dolin rzek Soły i Skawy.

Działania prowadzone podczas projektu mają służyć budowie lub modernizacji 7 przepławek dla ryb.

Całkowity koszt realizacji trzech projektów to ponad 112 mln zł. Projekty są współfinasowane ze środków Unii Europejskiej.