Ryby, by mogły się rozwijać i żyć, potrzebują dostępu do kamienistego lub żwirowego podłoża. Muszą mieć możliwość swobodnej wędrówki wzdłuż całej długości rzeki. W poszczególnych sezonach roku i okresach życia przemieszczają się one wzdłuż rzeki w poszukiwaniu pokarmu, odpowiednich kryjówek oraz miejsc tarłowych. Przegradzanie rzek sztuczną zaporą zakłóca ich normalne procesy życiowe lub nawet całkowicie je uniemożliwia. Głównym sposobem radzenia sobie z tym problemem jest budowa przepławek, czyli obiektów umożliwiających rybom i innym organizmom wodnym wędrówkę w górę i w dół rzeki przez przeszkody takie, jak stopnie wodne i jazy.
Buduje się je po to, aby ponownie połączyć ekosystemy wodne.

Jednym z trudniejszych wyzwań, jakie stoją przed projektantami przepławek jest zasygnalizowanie rybom, gdzie mają szukać do nich wlotu. Wykorzystuje się w tym celu zdolność ryb do orientowania się w rzekach według kierunku nurtu i prędkości przepływu. Ryby płynące w górę rzeki kierują się w stronę najsilniejszego nurtu. Przepławka, szczególnie na szerokich rzekach, musi zostać tak zaprojektowana, by ten nurt kierował je do przepławki. Konstrukcja przepławki powinna uwzględniać też cechy gatunkowe oraz możliwości i potrzeby ryb. Rozmiary przepławek (w tym szczelin) powinno się projektować na największe ryby, a ich parametry hydrauliczne (np. prędkości przepływu, głębokości wody) na najmniejsze/ najsłabsze, jakie żyją w danej rzece. Przy projektowaniu należy uwzględnić też zmienne warunki hydrologiczne (m.in. tzw. niżówki) oraz terminy migracji ryb.
Przepławki buduje się w formie bystrza, obejść dla ryb czy ramp i pochylni dennych.

Udrażnianie barier migracyjnych nie kończy się na etapie budowy. Wszystkie urządzenia wymagają utrzymywania, przeglądów, tak aby dobrze wypełniały swoje funkcje. W minionym tygodniu pracownicy Wód Polskich dokonali przeglądu przepławek na Białej. Analizie poddano różne typy zastosowanych urządzeń służących migracji organizmów wodnych jak bystrotoki, „plastry miodu”, przelewy szczelinowe. Niski stan wód sprzyja przeglądom, stwarzając możliwość skontrolowania najdrobniejszych szczegółów technicznych przepławki. Taki stan wody uwidocznia również skutki aktywności ludzi spędzających czas nad wodą. Zdiagnozowano zatkane głównie kamieniami  szczeliny, co powoduje dodatkowe piętrzenie wody w basenach. RZGW w Krakowie jak najszybciej wdroży procedurę usuwania zatorów, a także - aby zapobiegać występowaniu tego typu zjawisk - obejmie przepławki stałym nadzorem.  Wizytę poprzedzał wstępny monitoring wędrówek ryb. Przetestowano profesjonalne narzędzie, które posłuży do zbadania efektywności wykonanych przepławek pod kątem możliwości migracji ryb.

Przegląd przepławek na Białej

Przypomnijmy, że Państwowe Gospodarstwo Wodne Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie prowadzi obecnie dwa projekty likwidujące bariery migracyjne dla organizmów wodnych.

Pierwszy, realizowany jest w wodach rzeki Białej Tarnowskiej i obejmuje swoim zasięgiem gminy: Uście Gorlickie, Grybów, Bobowa i Ciężkowice. To kontynuacja wcześniejszych działań prowadzących do zwiększenia bioróżnorodności doliny rzeki poprzez odtworzenie siedlisk, liczebności rodzimych gatunków roślin i zwierząt oraz stworzenia im sprzyjających warunków życia i swobodnego przemieszczania się.
Prace prowadzone w trakcie projektu mają doprowadzić do likwidacji 15 barier migracyjnych dla ryb oraz udrożnić korytarz rzeczny o długości 80 km.
Drugi, swoim zasięgiem obejmuje rzekę Wisłokę i jej dopływy Ropę i Jasiołkę. Działania na tym terenie polegają na budowie lub modernizacji siedmiu przepławek przy istniejących budowlach hydrotechnicznych. Znajdują się one w Dębicy i Mokrzcu na Wisłoce, w Ropicy Polskiej i Gorlicach na Ropie oraz w Jedliczach i Szczepańcowej na Jasiołce, stabilizując zwierciadło wody na ujęciach lub chroniąc inne elementy infrastruktury publicznej.

Wszystkie podejmowane działania na rzekach są zgodne z rozwiązaniami „bliskimi naturze” naśladującymi warunki, jakie panują w naturalnej rzece. Tym samym,  zapewniają one pełną ekologiczną ciągłość rzeki, czyli  nieprzerwany przepływ wody, stałą możliwość transportu osadów dennych oraz gwarantują dwukierunkową, w górę i w dół rzeki, wędrówkę organizmów wodnych.

W tym roku Wody Polskie w Krakowie rozpoczynają trzeci projekt, którego realizacja poprawi stan ekologiczny wód płynących rzeki Wisły i dolnych odcinków rzek Soły i Skawy. Zostanie przywrócona spójność sieci obszarów Natura 2000 oraz odtworzone historyczne korytarze ekologiczne łączące Wisłę z rzekami Sołą i Skawą. W efekcie nastąpi ochrona i stabilne perspektywy zachowania siedlisk przyrodniczych i gatunków wchodzących w skład ekosystemu dolin rzek Soły i Skawy.

Działania prowadzone podczas projektu mają służyć budowie lub modernizacji 7 przepławek dla ryb.

Całkowity koszt realizacji trzech projektów to ponad 112 mln zł. Projekty są współfinasowane ze środków Unii Europejskiej.

Aktualne informacje nt. projektów można śledzić na stronach:
https://biala-tarnowska.org
https://wislokabezbarier.com

Bystrze kamienne typu „plaster miodu” w Bobowej na Białej Tarnowskiej

 Bystrze kamienne typu „plaster miodu” w Bobowej na Białej Tarnowskiej (widok z drona – fot. ZBE)