Gospodarka rybacka w zbiorniku Świnna Poręba determinowana jest przez jego podstawową funkcję tj. zapewnienie bezpieczeństwa powodziowego dla mieszkańców niżej położonych miejscowości, niemniej jednak wody zbiornika są i będą stanowić środowisko życia ryb, a tym samym miejsce spotkania z wymarzonym trofeum lub też po prostu kontaktu z przyrodą. Dla wszystkich czytelników naszej strony internetowej, którzy oprócz podstawowej informacji nt. zasad połowu ryb na wędkę w wodach zbiornika chcieliby się dowiedzieć czegoś więcej na temat rybostanu zbiornika, procesów rządzących jego kształtowaniem i prowadzonej gospodarki rybackiej przedstawiamy w syntetycznym skrócie garść informacji.
Rysunek 1 Widok na zbiornik Świnna Poręba
WYBRANE CECHY ZBIORNIKA
Zbiornik wodny Świnna Poręba zlokalizowany jest na Skawie w km 26+600 biegu rzeki. Położony jest w województwie małopolskim w powiatach wadowickim i suskim, na terenach gmin Mucharz, Stryszów i Zembrzyce. Powierzchnia maksymalna zbiornika wynosi 1050 ha (powierzchnia minimalna zbiornika - 224 ha, powierzchnia przy normalnym poziomie piętrzenia - 809 ha). Zbiornik Świnna Poręba to zbiornik głęboki i raczej zimny z tendencją do występowania termokliny tj. warstwy wody, w której następuje szybka zmiana temperatury wraz ze wzrostem głębokości. Przy maksymalnym spiętrzeniu głębokość maksymalna zbiornika wynosi 39 m a głębokość średnia 15,3 m.
Ze względu na średni wskaźnik rozwinięcia linii brzegowej oraz kształt misy jeziornej, litoral zbiornika tj. miejsce rozrodu ryb i wzrostu ich młodocianych stadiów jest wyjątkowo mały. Fakt ten, w połączeniu ze znaczną rezerwą powodziową, a więc także wzrostem częstotliwości wahań poziomu wody zbiornika dodatkowo pogarsza sytuację ichtiofauny w tym akwenie. Niedostateczne warunki tarła i odchowu młodzieży wszystkich gatunków ryb uderzają przede wszystkim w ryby drapieżne oraz cenne ryby karpiowate. Oznacza to konieczność prowadzenia stałych zarybień uzupełniających oraz popierania naturalnego tarła. Omawiany zbiornik ze względu na długi okres retencji wynoszący 92 dni jest, wg kryterium Karola Starmacha, zbiornikiem limnicznym tzn. takim, w którego ekosystemie procesy biologiczne przypominają procesy biologiczne zachodzące w jeziorach. Przy tak powolnym przepływie wody, oraz tendencji do zaniku tlenu w dolnej warstwie wody można przyjąć, że poza eutrofizacją wynikającą ze stałej dostawy substancji biogennych ze zlewni możemy mieć do czynienia z procesem wewnętrznego zasilania w fosfor, czyli tzw. wtórną eutrofizacją. Opisana powyżej sytuacja wpływa na wielkość produkcji i wymaga od użytkownika rybackiego zbiornika prowadzenia aktywnej (zarybianie, ochrona cennych gatunków ryb, kierunkowa eksploatacja) gospodarki rybackiej.
ROZWÓJ ICHTIOFAUNY
Skład gatunkowy i struktura wiekowa ichtiofauny przyszłego zbiornika zmieniała się jeszcze przed napełnieniem zbiornika, praktyczne od momentu rozpoczęcia prac hydrotechnicznych w korycie rzeki. W latach 1995 - 1997, w Skawie i jej dopływach w rejonie przyszłego zbiornika, stwierdzono 16 gatunków ryb. Dominowały cztery gatunki karpiowatych ryb rzecznych: kleń, świnka, brzanka i brzana. Ich łączny udział wynosił 49,7% liczebności i 82,6% biomasy całego zespołu ryb. Towarzyszyły im, następujące gatunki: pstrąg potokowy, lipień, strzebla potokowa, śliz, piekielnica, jelec, kiełb, ukleja, jazgarz, szczupak, płoć, okoń (Kukuła 1997). Na sukcesję ichtiofauny przyszłego zbiornika miały również wpływ gatunki zasiedlające liczne baseny pożwirowe zlokalizowane w czaszy zbiornika przed jego zalaniem takie jak: leszcz, płoć, wzdręga, okoń, sandacz, szczupak, jazgarz, karaś pospolity, lin, karp, sumik karłowaty.
Rozwój ichtiofauny w zbiorniku Świnna Poręba podlega tym samym regułom, co rozwój ichtiofauny w innych karpackich podgórskich zbiornikach zaporowych. Najszybsze zmiany występowały tam przez pierwsze trzy lata po napełnieniu zbiornika, następnie tempo procesów malało, a charakter i szybkość zmian zależała od stopnia eutrofizacji zbiornika oraz typu prowadzonej gospodarki rybackiej (Mastyński 1986). Formowanie się składu ichtiofauny w zbiorniku zaporowym można więc zatem opisać jako chwilowy stan postępującej sukcesji gatunków:
I etap sukcesji
Równocześnie z rozpoczęciem procesu napełniania zbiornika, kiedy to zwiększa się pojemność siedlisk i poprawia się baza pokarmowa praktycznie dla wszystkich gatunków ryb, można zaobserwować błyskawiczne zwiększenie liczebności wszystkich gatunków ryb zarówno rzecznych jak i jeziorowych. W początkowym etapie sukcesji ichtiofauny powstaje zespół mieszany, w którym występują zarówno gatunki dolnej krainy pstrąga pochodzące ze Skawy i jej dopływów w rejonie zbiornika takie jak: kleń, świnka, brzanka, kiełb, sporadycznie pstrąg potokowy, strzebla i śliz oraz gatunki jeziorowe dolnej krainy pstrąga i krainy brzany kolonizujące z powodzeniem liczne baseny pożwirowe w czaszy zbiornika: szczupak, płoć, leszcz (krąp), lin i okoń a także inne drapieżniki: sandacz, sum, miętus oraz boleń. W zestawie gatunków podano także takie, których nie stwierdzono w połowach badawczych. Jednak biorąc pod uwagę doświadczenia zdobyte przy badaniu sukcesji innych zbiorników zaporowych, usytuowanych w podobnych krainach rybnych i na podobnych rzekach Polski można z dużym prawdopodobieństwem założyć, że gatunki te pojawią się samoistnie po kilku latach eksploatacji zbiornika.
II etap sukcesji
Mniej więcej po trzech - pięciu latach eksploatacji zbiornika ustaną silne wahania udziału procentowego poszczególnych grup ekologicznych ryb (rzeczne, jeziorowe) oraz samoistne i sztuczne (introdukcje, zarybienia) pojawianie się nowych gatunków. Wówczas można będzie założyć, że od tego momentu rybostan zbiornika Świnna Poręba będzie kształtowany procesami sukcesji, a na skład ichtiofauny będą miały wpływ warunki środowiskowe wynikające z procesów starzenia się zbiornika, wzajemne interakcje międzygatunkowe oraz gospodarka rybacka prowadzona w zbiorniku. Etap ten może trwać przez okres od dziesięciu do piętnastu lat po napełnieniu zbiornika. Podczas jego trwania zacznie się zmniejszać udział karpiowatych ryb rzecznych, a rozpocznie się rozwój szczupaka, okonia oraz karpiowatych ryb zbiornikowych: płoci, leszcza (krąpia), karasia pospolitego oraz lina. Po kilku pierwszych latach istnienia zbiornika z jego obszaru całkowicie wycofają się gatunki obligatoryjnie rzeczne: śliz, strzebla potokowa, piekielnica, jelec, brzanka. Pewne odstępstwa od podanego schematu mogą dotyczyć dwóch gatunków rzecznych: świnki i klenia, których dorosłe osobniki znajdą w zbiorniku niezłe warunki pokarmowe. Pomimo, że ich początkowa duża liczebność oraz biomasa z upływem czasu zmaleją, to gatunki te mogą wejść na kilkanaście lat w skład ichtiofauny cofkowej partii zbiornika.
III etap sukcesji
Po dziesięciu – piętnastu latach od napełnienia zbiornika Świnna Poręba ukształtuje w nim się z pomocą racjonalnej gospodarki rybackiej rybostan odpowiedni do warunków środowiskowych zbiornika. Będzie się składał z następujących grup ekologicznych:
- ryb drapieżnych: sandacza, szczupaka, suma europejskiego, miętusa, jedynego drapieżnika z rodziny karpiowatych bolenia oraz fakultatywnego drapieżnika okonia,
- ryb karpiowatych jeziorowych: płoci (wzdręgi), leszcza (krąpia), karasia pospolitego, lina,
- ryb karpiowatych rzecznych występujących w zbiorniku: klenia, świnki oraz ewentualnie certy.
GOSPODARKA RYBACKA
Gospodarka rybacka w obwodzie rybackim zbiornika Świnna Poręba prowadzona jest przez Dyrektora RZGW w Krakowie w oparciu o założenia zawarte w operacie rybackim. Dyrektor RZGW w Krakowie od 2007 roku prowadzi gospodarkę rybacką realizując m.in. zawarte w operacie coroczne zarybienia wylęgiem żerującym szczupaka. Do roku 2017 wprowadzono do wód obwodu rybackiego, w tym do istniejących w czaszy zbiornika zbiorników pożwirowych, 1 366 000 szt. wylęgu żerującego szczupaka. Miało to na celu, w początkowej fazie istnienia zbiornika, zapewnić odpowiednią liczebność wyjściową ryb drapieżnych, aby stworzyć właściwe warunki dla prawidłowej sukcesji ichtiofauny. Wraz z początkiem napełniania zbiornika, rzekę Skawę i jej dopływy zaczęto również zarybiać pstrągiem potokowym i świnką.
Eksploatacja rybacka zbiornika Świnna Poręba odbywa się za pomocą połowów sieciowych oraz połowów wędkarskich. Rola połowów sieciowych polega głównie na sterowaniu składem gatunkowym ichtiofauny (usuwanie gatunków małocennych, przeciwdziałanie nadmiernej reprodukcji ryb karpiowatych). Roczne odłowy rybackie na zbiorniku wahają się od 0,5 do 2,5 ton.
Sezon odłowów gospodarczych w obwodzie rybackim zbiornika Świnna Poręba na rzece Skawa nr 2 trwa od wczesnej wiosny (połowy tarlaków) do późnej jesieni, czyli w okresie braku pokrywy lodowej. Połowów z lodu, ze względów na wymogi bezpieczeństwa nie prowadzi się. Gospodarka rybacka w zbiorniku Świnna Poręba ukierunkowana jest na racjonalną eksploatację rybacką pod kątem zachowania zdolności produkcyjnych rybostanu i niedopuszczenia do jego degradacji tj. uzyskania i utrzymania dobrego potencjału ekologicznego zbiornika.
Założenia prowadzonej gospodarki rybackiej przedstawiają się następująco:
- popieranie ryb drapieżnych,
- ochrona naturalnych tarlisk ryb drapieżnych,
- zarybianie rybami drapieżnymi występującymi naturalnie w zbiorniku (szczupak, sandacz),
Rysunek 2. Narybek sandacza jest co roku wprowadzany do obwodu rybackiego
- wprowadzanie nowych dla ichtiofauny zbiornika drapieżnych gatunków ryb (sum europejski, boleń),
- selektywny stały odłów plaktonożernych i bentosożernych ryb karpiowatych, w celu zahamowania nadmiernego rozwoju karłowacenia populacji tych ryb,
- odłów inwazyjnych gatunków (głównie sumik karłowaty).
Sumik karłowaty konkuruje o pokarm z wieloma gatunkami ryb. Przez żerowanie na ikrze i narybku bezpośrednio przyczynia się do obniżenia liczebności, a nawet całkowitego zaniku innych gatunków ryb. W zbiornikach wodnych może tworzyć stabilne samorozradzające się populacje i po pewnym czasie stać się dominującym gatunkiem. Sumik karłowaty zadomowił się także w ichtiofaunie zbiornika Świnna Poręba, skąd jest systematycznie odławiany.
Rysunek 3 Gatunek inwazyjny w zbiorniku – sumik karłowaty
- ochrona naturalnych tarlisk ryb karpiowatych,
- zarybianie cennymi rybami karpiowatymi (lin, ewentualnie karaś pospolity),
- eksploatacja wędkarska wytypowanych rejonów zbiornika i jego dopływów– płatne połowy licencyjne.
Warto zaznaczyć, że od momentu napełnienia wód zbiornika zmienia się dotychczasowa polityka zarybieniowa w wodach obwodu. Do puli zarybień wprowadzone zostają nowe gatunki, co ma na celu wsparcie dla naturalnych stad tarłowych w początkowym okresie istnienia zbiornika oraz kompensację presji wędkarskiej.
Plan zarybiania wód obwodu rybackiego obejmuje:
- zarybienia stałe: szczupak, pstrąg potokowy (rzeka Skawa i dopływy)
- zarybienia uzupełniające:
Skawa i dopływy: lipień, świnka, brzana, certa
zbiornik Świnna Poręba: sum europejski, lin, sandacz, boleń, karaś pospolity, miętus, węgorz
Dawki materiału zarybieniowego są na bieżąco weryfikowane przy uwzględnieniu aktualnego składu gatunkowego i trendów zmian struktury ichtiofauny, wielkości odłowów rybackich i kłusowniczych oraz wahań poziomu wód zbiornika i związanej z tym efektywności tarła naturalnego.
Zarybienia opierają się głównie na materiale pochodzącym z wybudowanego poniżej zapory zbiornika ośrodka zarybieniowego wyposażonego w wylęgarnię i baseny do podchowu rodzimych gatunków ryb. Zarybienia gatunkami drapieżnymi oparte są na tarlakach pozyskanych z obwodu oraz materiale pochodzącym z własnej wylęgarni zlokalizowanej przy zbiorniku Dobczyce.
Rysunek 4 Wiosenne odłowy tarlaków w celu przeprowadzenia sztucznego tarła
Równie ważnym, o ile nie ważniejszym, zabiegiem jak zarybianie, jest ochrona rybostanu rozumiana jako zespół zabiegów poprawiających efektywność naturalnego rozrodu i zwiększających przeżywalność ryb.
W ramach tej działalności są lub będą prowadzone następujące przedsięwzięcia:
- budowanie i instalowanie sztucznych tarlisk (krześlisk) dla zwiększenia uzupełnienia tarłowego wszystkich gatunków ryb,
- ochrona naturalnych populacji tarłowych przed kłusownictwem,
- wprowadzenie dodatkowych ograniczeń w odniesieniu do niektórych gatunków (głównie drapieżników) polegających na przedłużeniu okresu ochronnego, zakazu połowu na żywą rybę, ustaleniu rocznych limitów połowu a także wprowadzeniu zakazu połowu ze środków pływających (jako jednej z formy aktywności połowowej zwiększającej presję na cenne drapieżne gatunki ryb).
Dodatkowym zadaniem gospodarki rybackiej jest prowadzenie łowiska wędkarskiego w oparciu o obwód rybacki zbiornika. Obwód rybacki zbiornika Świnna Poręba udostępniony do wędkowania obejmuje jego część zbiornikową – wody zbiornika Świnna Poręba oraz rzeczną, czyli Skawę i Paleczkę. Na zbiorniku dopuszczony jest amatorski połów ryb wyłącznie z brzegu, zgodnie z przyjętym regulaminem połowu. Linia brzegowa udostępniona do wędkowania na zbiorniku ma długość ok. 20 km, zdarzają się odcinki mniej lub bardziej dostępne – ma ona charakter naturalny. W roku 2020 wędkarze na łowisku Świnna Poręba złowili ogółem 11 gatunków ryb. Szacowany odłów wszystkich gatunków złowionych przez wędkarzy oparty na analizie zwróconych przez wędkarzy rejestrów połowów w roku 2020 wyniósł 10 979 kg. W strukturze gatunkowej połowów amatorskich dominuje szczupak (ponad 90% wszystkich poławianych ryb pod względem biomasy).
Prowadzona gospodarka rybacka na zbiorniku to model wędkarsko-rybacki, który już w swojej nazwie zakłada współpracę pomiędzy tymi grupami użytkowników wód.
Naszym wspólnym celem są czyste i rybne wody zbiornika, z odpowiednią bioróżnorodnością, bez kłusownictwa.
Kukuła K. 1997. Charakterystyka i perspektywy zmian ichtiofauny rzeki Skawy z strefie przyszłego zbiornika zaporowego w Świnnej Porębie. Maszynopis. 16 str. 1 rys, 14 tab.
Mastyński J., 1986. Gospodarka rybacka i możliwości produkcyjne wybranych zbiorników zaporowych Polski. Rocz. AR Poznań. Rozprawy Nauk., 1.
